Arada kalmak

kerem özkurt

Türkiye’de herhangi bir konuyu tartışamaya başlamadan önce, en önce sosyal ve kültürel yapımıza bir selam çakılır. Bu siyasi hayattan tarihe, günlük pratiklerden edebiyata kadar böyledir. Sosyal ve kültürel yapının o kadar çabuk alışılan ve kullanışlı bir tarafı vardır ki, mevzu bahis konu hakkında tartışma tıkandığı anda ‘ sosyal ve kültürel yapımızdan dolayı’ diyerek işin içinden çıkılır. Bu, kullanıcıya bir anda çok şey anlatıyormuş hissini verir. Biraz da entelektüel hava. Bilimsel bir sebep gösteriyormuşçasına konuşmacıya bir üstünlük kazandırıyor gibi görünür. Hâlbuki bu bir yanılsamadır; kavramın kapsayıcılığından değil, muğlâklığından kaynaklanır. Tam olarak tanımlanmadığından, yani bir yerde yalınkat bir tanımı bulunmadığından, her konu içinde konuya göre anlam kazandığı varsayılır. Uzun lafın kısası derine inmeden konuyu kestirip atmanın hafif fiyakalı üç haneli formülüdür.



Sosyal ve kültürel yapımızın arkasında ne vardır peki? Tabi ki arada kalmışlığımız ya da bir sentez oluşturmamız. Aslında bu konunun olumlu ya da olumsuzluğuna göre değişir. Arada kalmışlık kendiliğinden olumsuzdur. Sıkışmışlık, bitaraf olma, belirli özellikleri olamama, kendini bir yere ait hissedememe, bir gruba dâhil olamama, ne o yana ne bu yana yaranama, hiçbir yerin karakterini yansıtamama gibi çağrışımları beraberinde sürükler. Bu açıdan bakıldığında, bizim DNA haritamızı, daha DNA bulunmadan belirlemiş sosyal ve kültürel yapımız, ya Allah bir cengâverlikle tüm suçu yüklenip benliğimizi temize çıkarır; bize de kadere yakınmaktan başka bir şey bırakmaz. Zaten kaderciliğimiz de sosyal kültürel yapımızdan kaynaklanmamış mıdır?



Formülün olumlu kullanımı ise sentezdir. Sentez; yani iki ya da daha fazla tarafın özelliklerinin kaynaşmasından oluşan ve kendi özelliklerine sahip yeni bir taraf. Buna göre içine girenin iyi taraflarını bıraktığı, tüm tarafların üzerine çıkabilen, varlığını başkalarına borçlu olsa da kıymeti kendinden menkul, çok renkli, çok çeşitli, kapsayıcı, her şeye açık, asla uçlara kaymayan, orta yolcu, ılımlı, herkesle analaşabilen, içinde her telden bir name barındırdığından herkesle ortak noktası arandığında bulunabilen. Sentez her ne kadar kaynaştırma eyleminde özneyi sahnenin ortasına dikiyorsa da, olumlu tarafı bir yere bağlama çabasından ibarettir esasında. Lafı cımbızla çekersek, sentez; eylemin varlığını borçlu olduğu taraflara kendini beğendirmek için varlığının kökenlerini ispatlama işidir.



İki terim, önce sözcükleri, sonra düşünce şeklimizi en sonunda da günlük hayatımızı ucundan kemirip durur. Belli bir yerden sonra da birbirlerini tamamlamaya başlarlar. Geri kalmış hayat şartlarımızda arada kalmışlık beter bir durumdur. Çaresi, sentez; yani ne yardan geç ne serden. İkisini birden ser yere parça kumaştan Buldan bezi gibi ve alabildiğine tepin üzerinde.



Oysa ahvalin resmi bazen kendiliğinde gizlidir. Nerden neyi aldığının, ne yaptığının meselesi değildir. Günlük hayatı neyi gerektiriyorsa onu kullanması ama hep günlük hayatta kalmasıdır. Ayağına dolanan ipi kesmek için adamın ne geçerse eline bıçak niyetine kullanması gibi. Mesela Kadıköy’ün ne bir türlü düzgün kentleşememiş bir kasaba ne de Anadolu’nun İstanbul’daki medarı iftiharı değil; sadece kendi günlük karmaşasında devrilerek yürüyen Kadıköy olması gibi.